SKÁLD.IS

TIL HEIÐURS ÞÓRU SKÁLDKONU

Þóra Jónsdóttir skáldkona er nýorðin 96 ára. Hún fæddist 17. janúar 1925 á Bessastöðum á Álftanesi en fluttist þriggja ára með fjölskyldunni að Laxamýri í Þingeyjarsýslu þar sem hún ólst upp á mannmörgu heimili við hefðbundin sveitastörf. Skólagangan var stopul – farskóli frá tíu ára aldri – en hún lærði ung að lesa og féll ekki bók úr hendi upp frá því. Einkum vöktu ljóð áhuga hjá henni.

Þóra fór í Héraðsskólann að Laugum í Reykjadal og þaðan í Menntaskólann á Akureyri og lauk stúdentsprófi. Hún kenndi í Flensborgarskóla í Hafnarfirði einn vetur áður en hún hélt til Kaupmannahafnar ásamt eiginmanni sínum, Páli Flygenring ráðuneytisstjóra. Þar las hún tvo vetur bókmenntir við Kaupmannhafnarháskóla. Eftir að heim kom sinnti hún manni og þremur börnum næstu árin eins og þá tíðkaðist en lauk einnig vetrarnámi í Kennaraskóla íslands. Hún vann um árabil á Borgarbókasafni Reykjavíkur.

Ritstörf hóf hún seint eins og svo margar skáldkonur fyrri tíma, eða ekki fyrr en börn hennar voru komin á legg. Fyrsta bók hennar, Leit að tjaldstæði, kom út árið 1973 og fékk afar góða dóma. Alls hafa komið út eftir hana 16 bækur: ljóð, örsögur og ljóðaþýðingar, nú síðast örsagnasafnið Sólardansinn (2019). Hún hefur hlotið rithöfundarverðlaun Ríkisútvarpsins og viðurkenningu dómnefndar um verðlaun Tómasar Guðmundssonar árið 2000 fyrir handrit að ljóðabókinni Far eftir hugsun. Ljóð eftir hana hafa verið þýdd á ensku, norsku, finnsku og japönsku. Safnrit með ljóðum hennar kom út hjá bókaforlaginu Sölku 2005 og ber titilinn Landið í brjóstinu.

Þóra hefur verið sílesandi ljóð alla ævi og er afar vel að sér í íslenskum og norrænum kveðskap. Á miðjum aldri hóf hún að mála bæði með vatnslitum og olíu og leitaði sér tilsagnar á því sviði, m.a. í Myndlistaskólanum í Reykjavík. Hún er enn að lesa og mála þrátt fyrir sjóndepru sem hefur ágerst með aldrinum. Þóra er dóttir Elínar Vigfúsdóttur (1891-1986), kennara, ljóðskálds og húsmóður á Laxamýri (Mbl. 17. janúar 2020 Árnað heilla. Þóra Jónsdóttir ljóðskáld 95 ára).

Vinnubrögðum sínum við skáldskapinn lýsti Þóra í viðtali við Mbl., 5. desember 2019:

Þóra tekur daginn snemma og segir að sér verði mest úr verki við skáldskapinn á morgnana. „Ég er best upplögð um miðjan morgun, það finnst mér besti tíminn.“ Þegar andinn komi yfir hana sé hún fljót að koma hugsunum sínum á blað og sitji því ekki lengi við hverju sinni. „Þetta er allt saman svo stutt,“ segir hún og leggur áherslu að hún sé ekki sérstaklega vel skipulögð við skriftirnar, en það komi ekki að sök. „Ég verð 95 ára í janúar og sennilega læt ég ekki meira ritað mál frá mér.“

Umfjöllun um verk Þóru má sjá m.a. í nýjasta Skírni og hér. Ilmur Dögg Gísladóttir fjallaði ítarlega um ástarljóð Þóru í Lesbók Morgunblaðsins 2005 og Soffía Auður Birgisdóttir fjallaði um verk hennar í grein sinni Uppskerutími sem birtist á skáld.is í árslok 2019 og sagði m.a. um stöðu Þóru í íslenskri samtímaljóðagerð: „Ef allt hefði verið með felldu í bókmenntamati á síðari hluta tuttugustu aldar ætti ljóðskáldið Þóra Jónsdóttir öruggan sess meðal íslenskra módernista“. Um bók hennar Hversdagsgæfu (2010) sem inniheldur örsögur, segir Úlfhildur Dagsdóttir m.a.:

Hún er eitt þeirra skálda sem ekki ber mikið á, og ekki mun þessi bók líkleg til að vekja á henni frekari athygli, en útgáfan er í alla staði hljóðlát, bókin lítil um sig og prósarnir fjarri öllum æsingi. Það þýðir þó ekki að bókin sé hljóðlát að gæðum, en sem fyrr búa texta Þóru yfir einkennilega heillandi yfirbragði, í raun öllu því sem gera ljóð góð (svo ég haldi mig við mína eigin bókaflokkun). Á margan hátt minna prósarnir í Hversdagsgæfu á þulukennd ljóð í einni af fyrri bókum höfundar, Línur í lófa (1991), en sú bók er nokkuð ólík öðrum verkum hennar. Ljóðin eru frásagnarkenndari og byggja á minningum úr æsku skáldkonunnar. Hér er einnig á ferð einhverskonar upprifjun, þó ekki sé endilega ljóst hvað sé skáldskapur eða hvað minningar (enda skiptir það engu máli).

Hversdagurinn er helsta viðfangsefnið með öllum sínum undrum, meðal annars hanska sem sögukona finnur og tyllir í gluggakistu, bara til að hitta þar stuttu síðar fyrir konu sem er ægiglöð yfir að hafa fundið hanskann sinn: „Ég samgleðst því að blár kvenhanski, nöturlegt tákn einsemdar og reiðileysis, hefur raðast snögglega á réttan stað í almyndina. Þetta örstykki í púsluspili tilverunnar.” Og þannig er bók Þóru, örstykki í púsluspili skáldskaparins, einmitt eitt þeirra stykkja sem heldur myndinni saman.

Eitt ljóða Þóru dregur upp mynd af hlutskipti margra genginna skáldkvenna sem ekki er að finna á skald.is:

Hún dó úr tæringu í baðstofu

frá manni og ungum börnum

mælti svo fyrir að ljóð sín yrðu brennd

Engin ljósmynd er til af henni

að eigin ákvörðun

Hún var talin skilningsgóð

á fagurfræðilega hluti

Hryggir trúðu henni fyrir sorgum“

(Lesnætur, 1995)

Að lokum er hér ljóð eftir Þóru úr bók hennar Leiðin heim (1975):

Ég, sem held um þetta stýri,

bið þig að stjórna vegferð minni.
Lát mig muna til þeirra

sem ferðast fótgangandiog virða allra rétt.
Forða mér frá gálausum akstri annarra.

Lát ljós mín lýsaán þess að blinda.

 

Megi ég velja rétta akrein á hringtorgum

og rata nýjar leiðir.

 

Gef oss

grænt ljós yfir gatnamót

og vísan áfangastað.