EKKI ER SOPIÐ KÁLIÐ ÞÓTT Í AUSUNA SÉ KOMIÐ
Um daginn rakst ég á forvitnilega bók sem heitir Endurminningar Frú Gyðu Thorlacius um dvöl hennar á Íslandi á árunum 1801-1815.
Bókin kom út árið 1947 og útgefandinn var Ísafoldarprentsmiðjan H.F. Sigurjón Jónsson læknir sneri efninu yfir á íslensku.
Orðatiltækið sem haft er hér í fyrirsögn á vel við grein dagsins. Greinin fjallar um og baráttu Gyðu við að hefja matjurtarræktun hér upp á Íslandi. Gyða lést árið 1861.
Um íslenskar ættir frú Gyðu og Þórðar 
Frú Gyðu Thorlacius fæddist þann 20. maí árið 1782 í þorpinu Sundbyvester á Amager í Danmörku. Faðir hennar var Matthias Steffensen Howitz og móðir hennar var Berta Andrésdóttir. Gyða var því hálf-íslensk. Árið 1801 giftist Gyða, Þórði Thorlacius, ungum lögfræðing, íslenskum í föðurætt. Þórður hafði verið skipaður sýslumaður í Suður-Múlasýslu skömmu áður. Faðir hans var Skúli Þórðarsons Thorlaius, jústisráð og rektor við latínuskólann í Kolding og síðar við Frúarskóla í Kaupmannahöfn. Faðir Skúla, afi Þórðar var Brynjólfssonur, umboðsmaður – eða klausturhaldari í Þykkvabæjarklausturjarða. Brynjólfur var sýslumaður í Árnessýslu, Þóraðrsonar, biskups í Skálholti Þorlákssonar biskups á Hólum, Skúlasonar og Steinunnar, dóttur Guðbrands biskups. Kona Skúla rektors, móðir Þórðar var dönsk.
Matjurtir til hvers?
Ungu hjónin sigldu til Íslands árið 1801 og svo aftur árið 1804. Keypt hafði verið handa þeim jörðin Helgustaðir í Reyðarfirði. Byggt var handa þeim fallegt norskt hús sem faðir Gyðu hafði látið flytja þangað og gefið var nafnið Gyðuborg. Strax og þau voru búin að koma sér fyrir hófst Gyða við að koma sér upp matjurtargarði við húsið. Hún lét stinga upp stóran skika í frjósömum jarðvegi og hugði að þar myndi grænmetið vaxa vel, en þá fannst sumum hún vera að gera frekar spjöll en gagn. Grípum niður í eina endurminningu hennar.
Hin langa ferð til Íslands og dvölin í Kaupmannahöfn höfðu haft allmikinn kostnað í för með sér. Frú Th. kostaði því kapps um að draga úr eyðslu við heimilisreksturinn, svo sem unnt var. Hún ásetti sér að borða sjálf og láta börnin borða eingöngu íslenzkan mat, og hún þóttist góðu bætt, ef hún gat haft á borðum einhvern danska mat handa manni sínum. Stundum gæddu hjónin sér á bolla af kaffi, en brauð var sjaldan á borðum hjá þeim.
Þau fóru undireins að hugsa um að koma sér upp stórum matjurargarði við nýja húsið sitt, líklega að sumu leyti í sama tilgangi en líklega einnig til þess að þetta yrði öðrum til gagns og fyrirmyndar. Grassvörðurinn var stunginn upp á stóru svæði; það var girt og tekið til vandlegrar ræktunar. En Íslendingum sárnaði að sjá þessi spjöll gerð á túninu, því að þar er jarðvegurinn frjóastur. Að vísu höfðu þeir mætur á næpum, káli og gulrófum, en grasið fannst þeim ómissandi. Frú Th. vonaði samt , að hún gæti vakið áhuga meðal þeirra, á garðræktinni, og þess vegna þótti henni einkanlega vænt um að fá verðlaunapeninginn frá Landbúnaðarrfélaginu, að það varð til að glæða þá von.
Henni var ljós, hve garðræktin var mikils varðandi, í landi, sem náttúran hefur úthlutað matvælum af svo skornum skammti. Ef stundun matjurtarræktar gæti átt þátt í að auka matvælaforðann, þá mætti ,,hafa fleira vinnufólk, sem alltaf gæti haft nóg að gera við að afla heyja, fiskjar, fjallagrasa o.s.fr. En ef matvæli eru af skornum skammti, er ekki þorandi að ráða fleira fólk en fæst verður komizt af með“ Sýslumannshjónin lögðu því mikla stund á að hvetja Íslendinga til garðyrkju.
Bókin er skemmtileg aflestrar, fróðleg og um leið örlítil sýn inn í nítjánduöldina hér á landi.
Mætti alveg gefa hana út aftur.
Heimild: Endurminningar frú Gyðu Thorlacius