SKÁLD.IS

DRAUMVERKAMAÐUR. Um Fagurboða eftir Þórunni Valdimarsdóttur

Þórunn Valdimarsdóttir. Fagurboðar. JPV útgáfa 2024, 52 bls.

Smala tilfinningum heim í helli.

Sauma þær inn í keppi

og legg í súrtunnuna. (22)

Þannig eru lokahendingarnar í ljóðinu „Um mann og man“ í Fagurboðum Þórunnar Valdimarsdóttur. Þær gefa góða hugmynd um stíl ljóðanna, sem er í senn nútímalegur og forn, gjarnan með óvæntum líkingum og snjöllu myndmáli og ósjaldan með húmorísku tvisti. Þegar betur er að gáð er þó ekki tómur húmor hér á ferð, því það að sauma tilfinningar inn í keppi og leggja í súrtunnu inni í helli getur að sjálfsögðu vísað til vanlíðunar og bælingar. En af þessum frumlegu ljóðlínum má ráða að hér er á ferðinni ljóðskáld sem hugsar út fyrir kassann. Í ljóðinu „Kassinn sprunginn“ segir reyndar:

hugsa út fyrir kassa

sem aldrei var til

 

boxið hennar Pandóru,

heiðnu Evu,

sem síst var betri en hún. (30)

Fagurboðar er fjórða ljóðabók Þórunnar Valdimarsdóttur, en þá fyrstu, Fugla, sendi hún frá sér 1991, næstu, Loftnet klóra himin, 2007 og þá þriðju, Villimaður í París, 2018. Það líður því langur tími á milli ljóðabóka Þórunnar, enda liggur aðalstarfi hennar á sviði íslenskra bókmennta í sagnagerð – skáldsögum, sagnfræðiritum og ævisögum – þar sem hún er meistari og brautryðjandi. En Þórunn hefur líka góð tök á ljóðmáli og í Fagurboðum yrkir hún bæði í bundnu og óbundnu máli, þótt meirihluti ljóðanna sé í ‚frjálsu formi‘.

Bókin hefst á fallegu ljóði sem ber titilinn „Gulleggið“ og fjallar um samband Himins og Jarðar, sem eru persónugerð og eiga í erótísku sambandi:

Erótík æðri afla

kveikti líf.

 

Lengi voru þau

að koma því til.

 

[…]

 

Lostinn beinir

kurlum öllum

rétt til grafar. (9)

Þetta er skemmtilegt ljóð með goðsagnakenndu yfirbragði og snjöllu ljóðmáli. Ljóðið „Hirð jarðar“ (20) er í sama goðsagnakennda andanum, þar er ort um Sól og Mána, eldgyðju og goð, og fleiri persónugerð náttúrufyrirbæri. Þórunn vísar líka í íslenska hefð þjóðsagna og í ljóðunum bregður Grýlu fyrir, sem og skessum. Í ljóðinu „Gott er að falla í annars fang“ lætur Grýla „ekki snúa sig niður“ og „Liðleskjan hann Leppalúði / á líka sínar elskur // Sumar gömnuðu sér / með syni þeirra Giljagaur“ (41). Skemmtileg er líka „Skessuríma“ (42-43) þar sem ljóðmælandi líkir sér við skessu í tveggja blaðsíðna rímu sem einkennist af endarími og fjörlegu flæði. Kannski má sjá í þeirri rímu frumlega sjálfsmynd, líkt og í ljóðinu „Varúð“ en þar þýðir Þórunn frjálslega þekkt ljóð eftir ensku skáldkonuna Jenny Joseph (1932-2018), þar sem ljóðmælandi heitir því að vera uppátektarsöm og óþekk á almannafæri þegar hún eldist; hún „gleymdi að fríka er var ung“ og ætlar að „læra að hrækja / dansa á börum sem ein skækja“ (39-40), segir þar meðal annars.

Gott dæmi um bundið ljóð, þar sem Þórunn leikur sér að mismunandi bragarháttum, er ljóðið „Kóf og kofaveiki rím“ (14):

Svei! ei langa! svanga fang!

Símtal það er faðmur

Reyn ei mang við rangan drang!

Róar eigin baðmur.

 

Vont þó aleinn ævi að ljúka

öskra lauf er burtu fjúka

hrörnun ergir hold á beini

hryllir sig í gömlu meini.

 

Þykjumst ekki sjá hið sjúka

særum burtu alla púka.

 

Teitir klífa tinda háa

traust er gott í litnum bláa.

Sjá í fjarlægð allt sem er

afstæðið vill hjálpa þér.

Hér er farið fagmannlega með rím, innrím og hrynjandi, og ort kátlega um breytingaskeiðið.

En ekki ríkir þó kátínan ein í ljóðum Fagurboða, eins og ýjað var að hér í upphafi. Þórunn yrkir einnig um sorg og söknuð, og þegar grannt er skoðað kemur í ljós að meirihluti ljóðanna miðlar slíkum tilfinningum. Einn af gildustu þráðum bókarinnar er einsemd ljóðmælanda, eins og lesa má um í ljóðunum „Forritið“ (26), „Handhafi hljóðsins“ (28), „Einvera“ (32), „Koddinn minn“ (35), „Söknuður“ (36) og „DNA“ (37), svo nokkur dæmi séu tekin. Síðastnefnda ljóðið kjarnar vel þessar tilfinningar sorgar, söknuðar og einsemdar:

Ég dvel hér með þitt DNA í mér,

ó, dýrðin þegar varstu karlinn hér!

Hvert andartak lífsandahaf að dró,

af elsku þinni fengi aldrei nóg!

En kom einn Skratti, harmur nefnist hann

og hef ég ekki viljað annan mann.

 

Mitt við þitt kann himindans

ég dræsast veginn æ kona eins manns. (37)

Í ljóðum Þórunnar rekst lesandi víða á óvæntar og skemmtilegar líkingar og frumlegt myndmál og væri hægt að taka um það fjölmörg dæmi. Ég læt nægja að minnast á húðina „sem flúrar eftir forriti / þess rafræna skilríkis / sem við erum“ (13), „veiðilendur líkamanna“ þar sem við leysum „hnúta eymdarinnar“ (23), rímið sem „kemur úr litningunum / sem lafa í skikkju draumsins“ (33) og myndina af ljóðmælanda að sundríða „sætustu hryssunni / heim í land álfanna“ (52). Það má taka undir það sem segir í ljóðinu „Hjartað“ (38) þar sem skáldinu er „létt um ljóðamál“:

Nú er létt um ljóðamál

leika orð á tungu,

sykurlögg í ljúfri sál,

ljómi myrkurs síst er tál,

í vöðva býr þar ljósið næst við lungu.

Í ljóðinu „Dagatal aulagangsins“ bregður skáldið upp enn einni sjálfsmyndinni og kemst að þessari niðurstöðu:

þú hefur alltaf verið auli

það hefur lítið með síðaldur að gera

heldur það að dreyma vakandi

 

og án þess gætir þú ekki

stundað vinnu þína

sem draumverkamaður (47)

Draumverkamaður er skemmtileg skilgreining á þeim sem fæst við skáldskap og hefur hún skotið upp kollinum víðar í verkum Þórunnar Valdimarsdóttur. Hún er til að mynda áberandi í bók hennar Stúlka með maga (2013) þar sem segir á blaðsíðu 20: „Að skrifa er að dreyma vakandi og gera drauminn varanlegan, yfirfæra hann til annarra […]“.

Ástæða er til að fagna Fagurboðum Þórunnar Valdimarsdóttur og vona að hún geti sinnt sinni draumasmíð sem lengst.

Ritdómurinn birtist fyrst í Tímariti Máls og menningar, 4. hefti 2024