Á LEIKSVIÐI LÍFSINS. Í huganum ráðgeri morð
Ljóðabókin Í huganum ráðgeri morð eftir Eyrúnu Ósk Jónsdóttur telur 76 blaðsíður og er fremur sjaldgæft núorðið að sjá svo langa og efnismikla bók í þessum flokki. Eyrún Ósk hefur þegar getið sér gott orð á sviði bókmennta, hún hlaut Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar fyrir ljóðabókina Góðfúslegt leyfi til sígarettukaupa (2016) og hefur áður sent frá sér fjórar skáldsögur, barnabók, unglingabók og þrjár ljóðabækur. Þá á hún að baki feril sem leikari og leikstjóri, hefur skrifað leikrit og birt greinar. Eyrún Ósk hefur hlotið fjölda viðurkenninga fyrir skrif sín og önnur störf.
Heildarhugsun
Strax á fyrstu síðum þessarar bókar verður líka ljóst að hér er enginn viðvaningur á ferð og sú vissa styrkist við áframhaldandi lestur. Sterk heildarhugsun liggur að baki bókarinnar, hér er unnið með leikhúsið sem ramma, persónur og leikendur birtast í ólíkum hlutverkum á sviðinu og kljást við spurninguna: „Að vera eða ekki vera“ (9) og aðrar spurningar sem snerta jafnt hversdagslífið og tilvist mannsins. Framarlega í bókinni er texti með yfirskriftinni „1. þáttur“ þar sem kynntar eru til sögunnar persónurnar „Slétt yfirborð“ og „Botnlaus örvænting“ (14) og í vissum skilningi má segja að þær takist á bókina á enda. Það er þó ekki frítt við að sú síðarnefnda hafi yfirhöndina, dökkur tónn ríkir í mörgum ljóðanna þótt húmorinn sé aldrei langt undan.
Tjaldið frá
Bókin skiptist í fjóra hluta sem eru afmarkaðir með fyrirsögnunum Tjaldið frá, Gríman fellur, Dregin niður í svart og Bylting og óstýrilátir draumar. Í fyrsta hluta birtast endurteknar myndir af leikhúsi sem brennur, af vofum sem reika um sviðið, af tómeygum áhorfendum og þögn. Vísað er til Lorca: „Þú verður að tortíma leikhúsinu / eða lifa og hrærast í því“ (6) og ljóðveran veltir fyrir sér hvort hún eigi að „Standa á sviðinu / keik / brenna með leikhúsinu / deyja ella / hverfa inn í vitundarleysið“ (9). Bakvið þrána eftir að brenna leikhúsið til grunna liggur að sjálfsögðu von um að rísa úr öskunni (5) og skapa eitthvað nýtt.
Sköpunarþráin og óttinn við endurtekninguna eru þemu sem lúra víða í undirtexta ljóðanna sem og staða kvenna. Ort er um Sigrúnu „fósturdóttur / Sigurðar bónda“ sem er „húsleg / hjartahrein / og leggur sálina / í saumaskapinn / á meðan hún bíður / þolinmóð / örlaga sinna“ og Staðar-Gunnu „sem gerir uppreisn / gegn handavinnunni / byltingu gegn staðalímyndum / og reynir / að hafa áhrif / á framtíð sína“. „Hún keyrir söguna áfram“ (18) ályktar ljóðveran sem sjálfa langar jafnt til „að eignast fleiri börn“ og „gera plan“, sem og að „miða áfram“ og „marka spor“ (19). Þetta er hin eilífa togstreita kvenna:
Gríman fellur
Í kaflanum Gríman fellur er ort um ástar-haturs-samband skáldsins og gagnrýnandans. Ort er um heimsþekkta listamenn sem voru vanmetnir af vanhæfum gagnrýnendum sem báru ekki kennsl á snilldina. En það er kannski óskastaðan að vera vanmetinn af samtíma sínum og skáldið spyr:
Háð ljóðmælanda beinist í báðar áttir, til skáldsins og gagnrýnandans en það er þó tilhugsunin um þann síðarnefnda sem fær ljóðmælanda til að „ráðgera morð“ (36) – eins og segir í bókartitli:
Dregin niður í svart
Í þriðja hluta, Dregin niður í svart, er áfram unnið með myndmál úr leikhúsheimi en hér er ort um ótta skáldsins við afhjúpun og getuleysi, óttann við að opinbera „myrkar kenndir / og leyndarmál“ (53), eða þá „afhjúpun / að lesandinn komi auga / á tilgerðina“ (55). Jafnframt er ort um óttann við áhrif og þrána eftir að skapa: „dreymir hljómkviður / og stjörnur / þrái eitthvað stærra, / meira, mikilfenglegra“ (58).
Bylting og óstýrilátir draumar
Upphafsljóð síðasta hlutans, Bylting og óstýrilátir draumar, hefst á kröftugu ljóði sem í mínum huga kallast skemmtilega á við upphafsljóðið í nýrri ljóðabók Lindu Vilhjálmsdóttur, Smáa letrið. Linda yrkir um konur sem kallaðar eru á sviðið: „allar fjallkonur landsins“ og þær streyma „misvænar / niður á völlinn“ frá örófi alda fram til nútímans „druslurnar // stífmálaðar / í of flegnum blússum // of þröngum / og of stuttum pilsum“ og í lok ljóðsins „stígum við fram // allar fjallkonur landsins / fullvalda og sjálfstæðar“. Ljóð Eyrúnar Óskar er svona:
Síðar yrkir skáldið um það að „skora gyðjuna á hólm“, hún beitir bellibrögðum, vanhelgar formið, forsmáir orðið og gerir uppreisn:
Kraftmikið ljóðmál
Það er kraftur í þessum ljóðum Eyrúnar Óskar, sterk heildarhugsun og áhrifamikið myndmál. Í huganum ráðgeri morð er bók sem óhætt er að mæla með og á öruggan samastað í þeim stóra flokki áhugaverðra ljóðabóka sem bókmenntaunnendum er boðið upp á þetta haustið.