DRAUGAMANDARÍNUR
Út er komin ljóðabók Birgittu Björgu Guðmarsdóttur. Bókin heitir ,,Draugamandarínur" og er fyrsta ljóðabók höfundar en áður gaf hún út skáldsöguna ,,Moldin heit". Bók sem fékk mjög góða dóma og var tilnefnd til íslensku bókmenntaverðlaunanna í fyrra.
Draugamandarínur eru vel útfærð ljóðabók sem fjallar á skemmtilegan máta um þá litlu athöfn að flysja utan af mandarínum. Í smáatriðum fer Birgitta með okkur í lítið ferðalag sem breytist fljótt í stigskipta skynjun þar sem lesandinn er leiddur áfram í gegnum snertingu ávaxtarins og neglur að klóra rifu á yfirborðið. Fingurinn borar sig inn í kjötið þar sem safinn tekur að leka niður hendina og inn í ermina og um leið flæðir munnvatn um allt, lykt sem blossar upp og vekur upp minningar um sársauka. Hið hversdagslega eins og það að fá sér bita af mandarínu breytist í líkamlega lestrarnálgun, að einhverju óþekktu, framandlegu og merkingin verður önnur og hugræn.
þú stingur nöglinni
á kaf, klórar
mjúkan börkinn, skefur
þar til þú finnur
rúskinn, hvítt, krafsar
og rifan stækkar, svo
setur þú fingur innfyrir
og togar, fingurgómur mætir
þrýsnum bita, þreifar -
fyrir innan þétthlaðið aldin.
þú flettir ávextinum sundur
eins og blaðsíðu í bók, réttir mér
helming, hérna, safi
lekur hægt niður
vísifingur, ofaní mjúka
fituna og inní ermi
ég fæ mér tvö stykki
og rétti þér bitann aftur.
Ljóðabókin um draugamandarínuna leggur upp í óvænta ferð – ekki um ávöxtinn sjálfan, heldur um skynjun okkar og merkingarsköpun. Ljóðmælandinn byrjar á yfirborðinu, við fingurgóma og bragðlauka og fikrar sig smám saman inn að kjarna ávaxtarins/málsins. Það er heillandi og á köflum næstum líkamleg upplifun; lesandinn finnur ilminn, súrleikann og hljóðið þegar hýðið gefur sig. Svo hættum við að hlusta/lesa eða hvað, draugar fortíðar gera vart við sig.
lyktin gýs upp
hiti úr sári
leitar á vitin
sæt og ágeng, vekur strax
minningar, klígju, munnvatn.
En skáldið lætur það ekki duga. Þegar röntgentækið birtist og blaðsíðurnar verða svartar tekur textinn skref frá hinu líkamlega yfir í framandgerða sýn: Mandarínan er ekki lengur ávöxtur heldur fyrirbæri sem þarf að skoða innan frá. Þessi sjónræna tilraun bókarinnar er áhrifarík.
Í lokin, þegar skáldið leggur eyrað að ávextinum og „heyrir fræið vaxa“, færumst við nær hugrænum ljóðaheimi. Hún hvetur lesandann til að hlusta eftir því sem er venjulega þögult, og minnir á að merking verður til ekki bara í orðunum heldur í skynjuninni sjálfri. Bókin spyr ekki bara um mandarínuna heldur hvernig við upplifum frásögnina— og hvað vaknar í vitund okkur við lesturinn?
ég get ekki annað gert
en kastað mandarínum
yfir til þín, vona að þú fáir augnabliks-
frið,
getir lagt eyrað
upp að hýðinu og hlustað, kannski heyrir þú
fræið fyrir innan.