SKÁLD.IS

SORGARGETNAÐUR. Um EINURÐ eftir Draumeyju Aradóttur

Draumey Aradóttir. Einurð. Sæmundur 2024.

Ljóðabókin Einurð er tileinkuð einhverfum: „Bókina tileinka ég öllum börnum og öllum fullorðnum á einhverfurófi. Lifi fjölbreytileiki mannflórunnar!“ Ljóðin í bókinni þarf að lesa með þetta í huga en einnig er mikilvægt að hugsa um hvernig skáldinu Draumeyju er lýst innan á kápunni: „Sköpunargleðin er henni í senn hamingja og ferðalag um innri víddir. Henni eru hugleikin tengsl hugar, tilfinninga og sálar... “  Með öðrum orðum, henni eru andlega mál hugleikin og í ljóðunum birtist trú á handanheima. Það má einnig benda á að nafn síðustu ljóðabókar skáldsins kallast á við Einurð en það er Varurð sem merkir skynjun. Þar tókst hún meðal annars á við „innri víddir“ í áhugaverðum ljóðum um ótta og afleiðingar ofbeldis.

Einurð er að sumu leyti torræð ljóðabók þó að hún sé einnig nokkuð skýr frásögn; ljóðabálkur sem segir sögu ljóðmælandans í fyrstu persónu, frá getnaði til fullorðinsára. Það verður snemma ljóst að Draumey tengir aðstæðurnar þegar ljóðmælandi/sögumaður er getinn við þá staðreynd að hann er einhverfur. Fyrsta ljóðið „Einn til vitnis“ er afar fallegt:

             Þú gast ekki vitað

 

             hvernig sorgarsaltir líkamarnir

             kveiktu gneistann þetta kvöld

             þessa nótt

 

             þið gátuð hvorugt vitað það

 

             en ég var þar

             einn

             til vitnis

Eftir því sem lesið er lengra kemst lesandi að því að þarna talar fóstrið í móðurkviði við móður sína, og vissulega föður líka, og að móðirin verður fyrir gríðarlegri sorg; áfalli sem gefið er sterklega í skyn að hafi þau áhrif á fóstrið að barnið er með einhverfu. Undirrituð þekkir mjög vel til einhverfu og það verður að segja það hér að það hefur hvergi komið neitt fram um að einhverfa stafi af áföllum mæðra sem ganga með börnin. Hér verður þó ekki gert veður út af því heldur reynt að fjalla um bókina eins og hún er.

Kápa bókarinnar er með fallegu málverki Írisar Ólafsdóttur af strönd og á henni liggur einn kuðungur sem reynist vera nákuðungur. Það sýnir vel undirliggjandi tóninn í bókinni; lífshættuna, sorgina og einsemdina. Við sjáum líka teikningar af kuðungi sem fer stækkandi auk þess sem hann kemur nokkrum sinnum fyrir í ljóðum sem tákn um einveru og um að draga sig inn í skel sína. Þegar fóstrið nálgast þann þroska að þurfa að fæðast dregur það sig saman eins og kemur fram í þessu ljóði:

            Hvert sinn sem þjarmað er að mér

             dreg ég mig saman í felulitan kuðung

             dreg mig undan

             hverf

Draumey hefur mjög gaman af því að leika sér með margræða merkingu orða, setja þau í nýtt samhengi og búa til nýyrði. Titillinn Einurð ber því sannarlega vitni, en hún leikur sér með skyldleika orðsins við einhverfu auk þess að sýna hve ljóðmælandi bókarinnar er einarðlegur, hefur einurð til að halda sig sem lengst í leginu, til að vera sem mest einn í sínu og má þá hugsa sér einsemd. En mergurinn málsins og meginstefið er andstæða einmanaleika, persónan vill vera ein, hún nýtur einverunnar. Það er augljóst að Draumey þekkir til einhverfu því að í nokkuð löngu lokaljóðinu „Þannig hverfist ég“ setur hún sig inn í hugarheim þess einhverfa:

... þannig hverfist ég

og mun alla tíð gera

 

til einveru

en ekki samskipta

 

til karakteranna í leikhúsinu mínu

en ekki áhorfendanna

 

til teiknimyndanna minna

en ekki hugsanlegra lesenda þeirra

 

því í minni veröld

eru þeir ekki til eða í besta falli

óþarfir

...

Allt lokaljóðið er eitt besta ljóð bókarinnar. Það er langt og jafnframt skemmtilega ítarleg lýsing á einni birtingarmynd einhverfu af mörgum, lýsing á því sem sést og því sem ekki sést hið innra, yfirborði og kjarna eins og segir í eftirfarandi ljóðlínum sem eru tvíteknar í bókinni:

             Það er kjarni og það er yfirborð

             Það er rót og það er birtingarmynd

Þess má geta að lokaljóðið fékk fyrstu verðlaun á Júlíönuhátíðinni í Stykkishólmi 2023.

Auk þeirra ljóða sem beinlínis fjalla um einhverfuna á einn eða annan hátt eru mörg mjög vel samin og falleg ljóð í bókinni sem gætu vel staðið ein og sér. Í ljóðinu „Kvika“ ávarpar fóstrið móður sína sem tekst á við hina miklu sorg og reynir að gera henni ljóst að eitthvað er að gerast inni í henni:

            Ljós kviknar

 

             í nakinni huggun

             um harmhvíta nótt

 

             hugsanir þínar þokukennd mósaíkbrot

             sem molna þegar þú reynir

             að raða þeim saman

             blindsvört fúgan

             hnífur í blæðandi

             kvikunni

Sorgin stafar af dauðsfalli einhvers karlmanns sem hefur verið nákominn móðurinni. Við fáum aldrei að vita hver það var sem dó af slysförum langt fyrir aldur fram; hvort hann var elskhugi og faðir barnsins, bróðir, vinur eða frændi. Það er ágætt að lesa bókina nokkrum sinnum til að reyna að leysa þá þraut, en auðvitað ekki síst til þess að njóta hins margræða skáldskapar. Að lokum er hér ljóðið „Gjafir“ en sennilega hefur aldrei áður verið lýst jafn fagurlega þeim tilfinningum sem flæða um móður þegar hún uppgötvar að hún gengur með barn:

            Í jólagjöf færðu silfrað men

             með stórum hvítum steini

             tindrandi í himinbláu, norðurljósagrænu

             og jarðbleiku

 

             mánasteini

 

             en bæði himinn og jörð

             og öll norðurljós heims

             leysast upp í þúsund stjarna regn

             þegar þú vaknar loks til vitundar

             um bólsetu mína

 

             himinn og jörð

             og jafnvel sorgin

             um hríð

                                                                                              Hrund Ólafsdóttir

Ritdómurinn birtist í SÓN, tímariti um ljóðlist og óðfræði 2024