KÆRLEIKSBOÐSKAPUR. Mamma, má ég segja þér?
Eyrún Ósk Jónsdóttir. Mamma, má ég segja þér? Reykjavík: Bjartur 2019, 76 bls.
Nýja ljóðabók Eyrúnar Óskar Jónsdóttur, Mamma, má ég segja þér? er eitt af mörgum innleggjum þessarar bókavertíðar í heitustu málefni samtíðarinnar, hamfarahlýnun af mannavöldum, mengun, ógnir stríðsreksturs og flóttamannavanda. Álíka áhyggjuefni hvíla greinilega þungt á mörgum skáldum, eins og vera ber; í skáldskapnum opinberast það sem brennur á fólki á magnaðri hátt en í öðrum miðlum. Af öðrum bókmenntaverkum ársins sem láta sig slík málefni varða má nefna verk af ólíku tagi, eins og Dimmumót Steinunnar Sigurðardóttur, Tímann og vatnið eftir Andra Snæ Magnason og nýjustu bók Sigrúnar Eldjárn um ofurhetjuna Sigurfljóð, Sigurfljóð í grænum hvelli!
Óður til friðarins
Mamma, má ég segja þér? er, líkt og fyrri bækur Eyrúnar Óskar, viðamikil ljóðabók. Hún telur 76 blaðsíður og skiptist í þrjá hluta sem hver og einn hefur að geyma ljóð sem tengjast efnislega og mætti lýsa sem þremur ljóðabálkum. Fyrsti hlutinn kallast Stríð, friður og skæru-velgjörðir og er friðaróður. Hér er ort gegn stríðsrekstri, um hörmulegar afleiðingar stríðs og ofbeldis, um flóttafólk og drukkandi börn. Skáldið hvetur okkur til að stunda „skæru-velgjörðir“ í stað skæruhernaðar, því:
Við þurfum að þjálfa okkur fyrir frið.
Í stríðum fremur fólk illvirki.
Til að vinna frið hljótum við þá að þurfa
að fremja góðverk
að hæfa eins marga og við getum
með ást, vináttu og virðingu
að stunda skæru-velgjörðir
og skyndi-góðmennsku
Í þessum hluta eru mörg áhrifarík ljóð, svo sem „Stund milli stríða“ þar sem ung stúlka, hælisleitandi, birtist okkur í gervi Önnu Frank, og er send úr landi „á grundvelli Dyflinnarsamkomulagsins“:
Á Miðnesheiði
syngur lóan inn sumarið
vorboðinn ljúfi
nánast helgur í augum landans
á meðan enn eitt barn á flótta
er rekið út í dauðann.
Í lokaljóðlínum þessa hluta bendir ljóðmælandi á að „við sjáum ekki inn í framtíðina / við sköpum hana“, það er með öðrum orðum undir okkur sjálfum komið hvernig (og hvort) framtíðin verður.
Óður til náttúrunnar
Annar hluti bókarinnar hefur yfirskriftina Berum kærleikanum vitni og hér er á ferðinni óður til náttúrunnar. Ljóðmælandi vegsamar gróður, landslag, náttúrufyrirbæri á borð við regnboga og norðurljós, sem og lífverur af ýmsu tagi. Yfir þessum hluta er nokkuð hátíðlegur – jafnvel trúarlegur – blær; ljóðmálið er einfalt en upphafið, ljóðlínur stuttar og mikið um endurtekningar, sem ef til vill þjóna þeim tilgangi að vekja einhvers konar seið eða sefjun í sumum tilvikum. Ljóðið „Vatnaleið“ er skemmtileg lýsing á fjallgöngu og þeim erfiðleikum sem fjallgöngumaðurinn stendur frammi fyrir þegar þreytan fer að segja til sín og farangurinn að síga í. Lausnin við þeim vanda er óvænt, þótt einföld sé:
þá laust niður hugmynd
eða tilfinningu
eða vissu
að þetta væri ekki svona erfitt
ekki svona flókið
það eina sem ég þyrfti að gera
væri að færa annan fótinn
fram fyrir hinn
og færa síðan hinn fótinn
fram fyrir hann
þangað til
ég kæmist á leiðarenda
... og vísar langt út fyrir ramma ljóðsins: „Þannig hef ég sigrað öll mín fjöll“.
Óður til ástarinnar
Þriðji og síðasti hluti bókarinnar, Silfurbjöllur og regnbogar, er einn óslitinn ástaróður þar sem annars vegar er ort um erótíska ást milli tveggja fullorðinna einstaklinga og hins vegar um ástina á milli móður og barns. Skemmtileg er lýsing á ástarfundi þeirra fyrrnefndu utanhúss í dögginni – og ætti skilið tilnefningu til Rauðu hrafnsfjaðrarinnar sem veitt er fyrir forvitnislegustu kynlífslýsingu í bókmenntum hvers árs. Hér er brot úr lengri lýsingu:
Þegar þú horfir
svona á mig
snögghitnar
niðri við suðurströndina
hitinn leitar upp
og dregur með sér
kaldara loft
stormur
austlæg átt
19-23 m/s
rauð viðvörun
við lendarnar
niðri við sköp
en bjartviðri
á hálendinu
við hjartastöðina
stjörnubjart
og norðurljós
undir kvöld
í speglum tveim
til fjalla.
Heyrum ungar raddir barnanna
Titill bókarinnar, Mamma, má ég segja þér? er sóttur í ljóð úr síðasta hluta bókarinnar þar sem sonur ljóðmælandans spyr þessarar spurningar ítrekað þegar hann vill segja frá þeim undrum sem hann sér í kringum sig og þeim heitu tilfinningum sem hann býr yfir. En titillinn vísar einnig til þess að raddir barna og unglinga eru farnar að óma um veröld alla í baráttu við hamfarahlýnum og önnur vandamál og skáldið hvetur okkur til að „heyra ungar raddir“ barnanna sem við höfum brugðist og sem „segja okkur til syndanna“ og spyr: „Getum við bara sammælst um / að vera góð við börn?“
Þrátt fyrir dökka byrjun er heildaryfirbragð þessarrar nýju ljóðabókar Eyrúnar Óskar bjart og jákvætt og ljóst er að henni liggur mikið á hjarta. Skáldið vill miðla boðskap um frið, til varnar náttúru og boða kærleika til alls sem lifir. Það dregur þó óneitanlega úr áhrifamætti miðlunarinnar að víða ber boðskapurinn ljóðrænuna ofurliði og einföld predikun þrengir sér í gegn. Í þessum ljóðum fer einnig lítið fyrir húmornum og íróníunni sem einkenndi síðustu ljóðabók Eyrúnar Óskar, Í huganum ráðgeri morð, og hún hefur sýnt að hún hefur góð tök á. Bókin hefði þurft markvissari ritstjórn og niðurskurð á stöku stað, það hefði styrkt heildarútkomuna, því oft er minna meira.
