SKÁLD.IS

BARÁTTULJÓÐ Á ALÞJÓÐLEGUM BARÁTTUDEGI KVENNA

Í dag er 8. mars, sem er alþjóðlegur baráttudagur kvenna og af því tilefni hvetur Skáld.is konur til að lesa baráttuljóð eftir íslenskar konur - en í gegnum ár og aldir hafa konur notað ljóðlistina til að vekja athygli á stöðu kvenna og berjast fyrir jafnrétti.

Flest kvenkyns ljóðskáld yrka um stöðu kvenna á einn eða annan hátt og við skorum á lesendur að prófa að blaða í ljóðabókum kvenna í dag og sjá hvort þið finnið ekki einhver flott baráttuljóð. Kvennabarátta er reyndar mjög áberandi í ljóðagerð kvenna í dag, sem og tengsl við formæðurnar og þeirra baráttu. Nefna má nýlegar bækur eftir Lindu Vilhjálmsdóttur (smáa letrið og humm), Ragnheiði Lárusdóttur (Kona / Spendýr), Jónu Guðbjörgu Torfadóttur (Metsölubókin: Broddar), að ógleymdum flestum ljóðabókum Gerðar Kristnýjar - og margar, margar fleiri mætti nefna.

Hér fyrir neðan eru tekin saman nokkur ný og gömul ljóð sem er tilvalið að lesa upphátt fyrir fjölskylduna, vinkonur og vini í dag. 

Fyrsta ljóðið er eftir Þórunni Jörlu Valdimarsdóttur og fjallar um hið góða stöff í heilum kvenna:

Betra stöff

 

Eitt karlmannsrif er ekki gott stöff í heila konu.

Eftir að Guð skapaði konuna beint

varð hún betri.

Síðan er ekkert fall til

bara sakleysi

þrátt fyrir hættulegan heilann.

Heimilisverkin eru konum drjúgt yrkisefni en Þórdís Richardsdóttir snýr skemmilega upp á það þema í eftirfarandi ljóði.

Ævintýramórall

 

Fyrir handan fjöllin sjö
búa dvergarnir sjö
bíða þín Mjallhvít
með sjö gráðuga munna
sjöfaldar kvartanir
ný gólf til að skúra

Er ekki betra
að láta skera úr sér hjartað
en grafa sig lifandi
bíðandi 
eftir einhverjum kóngsyni
sem hefur líf þitt
í hendi sér uppfrá því
lifa hamingjusöm uppfrá því
í glerkistu
sofandi
svefni vanans

Reyndu heldur
reyndu heldur
reyndu heldur við
veiðimanninn

Eftir Vilborgu Dagbjartsdóttur er hér ljóð sem lýsir "þriðju vaktinni" sem flestar konur kannast við:

Morgunsöngur útivinnandi húsmóður (Gömul tugga)

 

Klukkan fimm:

Hann þar að vera kominn út á flugvöll fyrir sex

            réttir honum skyrtu

            réttir honum sokka

            réttir honum

            réttir

             

     viltu ekki húfu það getur verið kalt í Stokkhólmi

              viltu ekki hanska stundum getur verið hráslagalegt í Kaupmannahöfn

              viltu ekki fara í frakkann

              viltu ekki

              viltu

                        gleymdu ekki skilríkjum

                        gleymdu ekki handtöskunni

                        gleymdu ekki

                        gleymdu

 

Klukkan sjö:

Strákurinn þarf að vakna

            taktu lýsið

            borðaðu grautinn þinn

            greiddu á þér lubbann

            láttu ofan í töskuna

                        vertu nú ekki of seinn í skólann

                        vertu nú ekki

                        vertu nú

                        vertu

 

Klukkan átta:

Þá er að koma barninu í leikskólann

            eina skeið svo barnið verði stórt

            eina skeið fyrir ömmu sína

            eina skeið fyrir mömmu

            eina skeið

            eina

 

Klukkan níu:

Hún á sjálf að vera komin í vinnuna

            missir af strætó

            missir af

            missir

 

Verslunarstjórinn hneykslaður:

Þetta kvenfólk

            það hefur ekkert tímaskyn

            það hefur ekkert

                        EKKERT

Konur hafa ekkert tímaskyn, ályktar verslunarstjórinn hneykslaður og öðrum körlum finnast konur ekki eiga erindi inn á fundi þar sem þeir ráða ráðum sínum – og okkar... Um það yrkir Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir:

 Fóbía

 

Fullveðja kona

knýr á dyrnar

fýsir inngöngu

til fundar við menn.

Um lokaða gátt

berst lávær kliður.

Fastar hún knýr

en fær ekkert svar.

Karlarnir vilja konur kannski ekki inn á sína fundi, en hvað gerist ekki að fundi loknum? Því lýsir Ingibjörg Haraldsdóttir í þekktu ljóði:

Kona

Þegar allt hefur verið sagt
þegar vandamál heimsins eru
vegin metin og útkljáð
þegar augu hafa mæst
og hendur verið þrýstar
í alvöru augnabliksins
- kemur alltaf einhver kona
að taka af borðinu
sópa gólfið og opna gluggana
til að hleypa vindlareyknum út.

Það bregst ekki.

 Ingibjörg yrkir líka um móðurhlutverkið og þá togstreitu sem af því getur skapast, í ljóðinu „Barn á brjósti“.

Barn á brjósti

 

Ég dái konur

sem halda vígreifar

útá hála brautina

horfa fram

í tíðina

– aldrei um öxl

og þola ekki seinagang

samtíðarinnar

 

Þannig hugsa ég

og Rósa Lúxembúrg

starir á mig af veggnum

þrjósk stolt og vitur

meðan dóttir mín drekkur

hugsanir mínar

með móðurmjólkinni

Í þessu ljóði dáist Ingibjörg Haraldsdóttir að baráttukonum og minnist pólsku uppreisnarkonunnar Rósu Lúxembúrg sem þurfti að gjalda fyrir baráttu sína með lífinu. Baráttan fyrir réttindum kvenna hefur vissulega kostað líf og enn er konur að færa slíkar fórnir, í löndum okkur fjær. Konur í lýðræðissamfélögum Vesturlanda þurfa sem betur fer ekki að fórna lífi sínu og limum fyrir réttindabaráttu. Fórnir í þágu barna og heimilisins þekkja flestar konur og um það yrkir ungt ljóðskáld, Kristín Svava Tómasdóttir, fædd árið 1985, sem yrkir til mömmu sinnar, ljóðið heitir „Mamma guð“.

Mamma guð

 

fýkur yfir hæðir og frostkaldan mel

og ég ráfa yfir Tjarnarbrúna með rauðvínsflösku í annarri

og sjálfseyðingarhvötina í augunum

móðurástin lætur skína í tennurnar á hælunum á mér

 

þú fórnaðir sjálfstæði þínu fyrir okkur

nú fórnum við þér fyrir sjálfstæði okkar

þú kemur alltaf út í mínus

nema í vögguljóðum manna sem aldrei þurftu að fórna sér

sem aldrei brostu í gegnum blóðugan kjaftinn eftir að hafa

fengið einn barbíbíl á‘ann

 

jólasveinninn ekki til og þú ekki almáttug og sjokkið maður

sjokkið að sjá þig gráta eftir heilan dag af öskrum og yfirgangi

skælandi eins og niðurbrotinn brúðusmiður með sverð eigin

sköpunarverks á milli rifjanna

 

við krossfestum þig sem kjaftæðið sjálft

takk fyrir komuna en nú erum við kúl

 

örlög þín martröð okkar óumflýjanlegu endalok og við

berjum höfðinu í vegginn

fast

 

kallaðu á mig mamma afneitaði guð

þegar þú finnur líkamsdauðann nálgast

og ég skal setja í þvottavél þér til heiðurs

drifhvít lök

og einn rauðan sokk

„Við krossfestum þig sem kjaftæðið sjálft“ yrkir unga konan til móður sinnar og kannski þurfa allar konur að afneita móður sinni á leið til sjálfstæðis. 

En flestir hafa búið í líkama móður sinnar og ættu að hafa það hugfast. Um það yrki Ragnheiður Lárusdóttur:

Kona

 

þrífur glugga utan og innan

þurrkar af öllu innanstokks

skúrar gólf

gerir baðherbergi hrein

skeinir börn og baðar

horfir á líkama sinn í spegli

líkama sem hefur

borið alla fjölskyldu hennar

allir hafa verið í líkama hennar

allir

Jóna Guðbjörg Torfadóttir veltir ímynd fjallkonunnar fyrir sér í eftirfarandi ljóði:

 Fjallkonan

 

 Konan sú er hyllt

 á ári hverju

 landið kvengert,

 fjallið, mosinn, moldin

 fagurlimuð í faldbúningi

 

Frést hefur af fjallkonunni

með hennaljóst hár

í háhæluðum skóm

og eldrauðar varir sem bærast

líkt og auðsveip lognmolla

í húsasundi

 

Kæra fjallkona

Nú er tímabært

að losa um stokkabeltið

afklæðast skautbúningnum.

Nú blása um þig vindar!

Nú er tímabært að gjósa!

Að lokum er hér klassísk baráttuljóð eftir Sigríði Einars frá Munaðarnesi, sem fædd var árið 1893. Ljóðið dregur upp mynd af samtakamætti kvenna og hverju sívaxandi þungi kvennabaráttunnar fær áorkað:

 Um þjóðveginn

Um þjóðveginn fóru

fáeinar konur
sem veltu úr grýttum
vegi steinum.

 

Um þjóðveginn fóru
fleiri konur,
sem fundu gimsteina

grafna í sandinn.

 

Og fjöldi kvenna

fór um veginn,
þá fleygðu ambáttir
fjötrum og tötrum.

 

Þúsundir kvenna
um þjóðveginn fóru,
sem lögðu hornsteina
að háum sölum.

 

Þær lögðu hornsteina
að hælum, skólum,
ruddu brautir
og björgum lyftu.

 

Nú mynda fylkingu
milljónir kvenna
um alla þjóðvegi
allra landa

 

í baráttu fyrir 
frelsi, réttlæti,
friði og samúð
í fegurri heimi.